کد مطلب:27639 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:16

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

: نظريه «خلق جديد» عرفا چيست؟ ديدگاه ملاصدرا درباره آن چيست؟

نظرية «خلق جديد» عرفا آن است كه قائل به انفصالاند.
معني «انفصال» آن است كه لحظه به لحظه جهان نو ميشود در حالي كه بين اين «نو» و آن «كهنه» هيچ رابطة اتّحادي نيست؛ بلكه به معني قبض و بسط متعدد است.
عرفا بر اين ادعاي خود استدلال نميكنند بلكه ميگويند چنين كشف كردهايم «الوجود المنبسط فعله و الوجودات الخاصّة أو الماهية أثره». حاجي سبزواري ميگويد:
«ماهيات به وجو منبسط موجود ميشوند و عالم عبارت است از ماهيات»
ماهيات با يك «تجلّي» كه همان وجود منبسط است ظاهر ميشود.
اين ماهيات، منتسب به همان وجود است. مراد از «عالم» در نزد عرفا همين «ماهيتها» است. ولي بنابر حركت جوهري اين مطلب درست نيست، چون لازمة حركت جوهري اين است كه يك وجو سيّال متّصلي باشد؛ يعني وجودي كه در طول زمان، يك شئ است كه استمرار دارد. بنابر حركت جوهري، شئ متحرك كه حركت ميكند در جوهر يا در عرض معيّني متّصف ميشود به وجود عرضش، اين مؤيد نظرية وجود سيّال است، نه اينكه معدوم شود و موجود گردد. در حركت جوهري «موجود و معدوم شدن» در كار نيست.
موضوع حركت، به يك اعتبار ماده است و به اعتبار ديگر، موضوع حركت و مافيه الحركة يك چيز است و اختلاف موضوع و مافيه الحركة به اعتبار لا بشرط و بشرط لا است مثل بياض و ابيض.
در باب حركت جوهري هم همين است؛ چون حركت قائم به ذات است. در حركت عرضي «ما قام به الحركة» غير از حركت است.
در حركت عرضي موضوعش جوهر است و ما فيه الحركة كه خودِ عرض است؛ يعني متحرك جسمٌ في البياض.
از نظر صدرالمتألّهين خلق «جديد» درست است.
تا قبل از صدرالمتألّهين كسي نميگفت عالم آناً فآناً تجديد ميشود، چون حركت جوهري قائل نبودند، [ميگفتند] صورتها باقي است مانند صورت سنگ و خورشيد و فلك، ممكن است ميليونها سال باقي باشند و اما صورت خاك اگر به صورت نبات تبديل شود آناً فآناً نيست. اعراض متغيرند نه جوهر. بنابراين، نظرية عرفا، در نزد حكماي قديم هيچ درست نيست ولي به حرف و عقيدة ملاصدرا [كه] عالم آناً فآناً موجود ميشود درست است (بل هم في لبس جديد...) ولي نه به معني تجديد انفصالي.

---

مجموعه آثار شهيد مطهري
شهيد مطهري